TS. Nguyễn Tiến Tùng
Viện Khoa học và Giáo dục Đông Nam Á
1. Giới thiệu
Trong bối cảnh Việt Nam đang đẩy mạnh công nghiệp hóa – hiện đại hóa và hội nhập sâu vào chuỗi giá trị toàn cầu, nhu cầu về nguồn nhân lực kỹ thuật chất lượng cao ngày càng trở nên cấp thiết. Một trong những mô hình được đánh giá cao về hiệu quả đào tạo và tính thực tiễn là mô hình đào tạo nghề kép của CHLB Đức (Duales Ausbildungssystem) – mô hình kết hợp giữa học lý thuyết tại trường và thực hành tại doanh nghiệp.
Nghiên cứu này phân tích đặc điểm cốt lõi của mô hình đào tạo nghề kép, đánh giá tính phù hợp, các yếu tố thuận lợi – thách thức khi triển khai tại Việt Nam, và đề xuất mô hình mở rộng kết hợp với Trung tâm đào tạo công nghệ cao để thích ứng với bối cảnh chuyển đổi số và công nghiệp 4.0.
2. Tổng quan mô hình đào tạo nghề kép tại Đức
2.1. Định nghĩa và cấu trúc cơ bản
Mô hình đào tạo nghề kép là hệ thống giáo dục nghề nghiệp chính quy tại Đức, trong đó học viên sẽ trải qua:
• Khoảng 30–40% thời lượng tại trường nghề để học lý thuyết (Berufsschule).
• Khoảng 60–70% thời gian tại doanh nghiệp để thực hành nghề nghiệp thực tế (Betrieb).
Mô hình này có sự tham gia chặt chẽ của ba bên: Nhà nước – Nhà trường – Doanh nghiệp, với sự hỗ trợ về pháp lý, tài chính, cơ sở vật chất, kiểm định chất lượng và cấp chứng chỉ nghề quốc gia.
2.2. Kết quả nổi bật
• Đức có tỷ lệ thanh niên thất nghiệp thuộc nhóm thấp nhất Châu Âu.
• 80–90% học viên sau khi tốt nghiệp đào tạo nghề kép có việc làm ngay.
• Các doanh nghiệp chủ động trong việc đào tạo nhân lực phù hợp nhu cầu.
3. Mô hình mở rộng đề xuất: Trường nghề – Doanh nghiệp – Trung tâm đào tạo công nghệ cao
Nhằm tăng cường tính cập nhật và thích ứng với điều kiện công nghệ tại Việt Nam, mô hình đào tạo nghề kép có thể được mở rộng với thành phần thứ ba: Trung tâm đào tạo công nghệ cao, đóng vai trò:
• Cập nhật công nghệ, máy móc và kỹ năng hiện đại.
• Tổ chức các lớp đào tạo chuyên đề, kỹ năng số, tự động hóa, công nghệ bán dẫn, AI,…
• Kết nối chuyển giao công nghệ giữa trường học và doanh nghiệp.
4. Khả năng áp dụng tại Việt Nam
4.1. Điểm thuận lợi
• Việt Nam có lực lượng lao động trẻ, linh hoạt, chi phí thấp.
• Mạng lưới trường nghề rộng khắp, nhiều doanh nghiệp có nhu cầu tiếp nhận thực tập sinh.
• Chính phủ đang thúc đẩy đào tạo nghề, chuyển đổi số và hợp tác quốc tế.
4.2. Những thách thức chính
• Thiếu khung pháp lý rõ ràng cho việc thực tập có hưởng lương tại doanh nghiệp.
• Sự phối hợp giữa các bên (trường – doanh nghiệp – trung tâm công nghệ) còn rời rạc.
• Thiếu đội ngũ giảng viên có kinh nghiệm công nghiệp và công nghệ mới.
• Cơ sở vật chất tại nhiều trường nghề còn lạc hậu.
4.3. Khuyến nghị chính sách
• Ban hành khung pháp lý riêng cho mô hình đào tạo nghề kép tại Việt Nam.
• Khuyến khích doanh nghiệp tham gia đào tạo bằng chính sách ưu đãi thuế, hỗ trợ lương thực tập.
• Thành lập các Trung tâm đào tạo công nghệ cao liên kết vùng để chia sẻ tài nguyên giữa nhiều trường.
• Đào tạo lại, nâng chuẩn giảng viên thông qua chương trình hợp tác quốc tế (Đức, Nhật, Hàn…).
5. Kết luận
Mô hình đào tạo nghề kép của Đức là một mô hình hiện đại, hiệu quả, đã được kiểm chứng qua hàng chục năm vận hành tại quốc gia có nền công nghiệp hàng đầu châu Âu. Việc áp dụng mô hình này tại Việt Nam – khi được điều chỉnh phù hợp với bối cảnh và mở rộng với yếu tố trung tâm đào tạo công nghệ cao – có thể là chìa khóa để nâng cao chất lượng nhân lực, tạo đột phá cho hệ thống giáo dục nghề nghiệp và góp phần thực hiện chiến lược phát triển nguồn nhân lực quốc gia.